Fatamorgana

Fatamorgana (miraż, mamidło) - zjawisko optyczne, występujące skutkiem niezwykłych warunków załamywania i odbijania się światła w warstwach powietrza rozmaitej gęstości, rozpościerających się nad powierzchnią ziemi. Na piaszczystych równinach pustyni, rozpalonych przez słońce pojawia się często f. m. w postaci dalekich krajobrazów, oaz, otoczonych jakgdyby wodą, które za zbliżeniem się do nich znikają. U Arabów noszą one nazwę Bahrel–Afrid (woda szatana). Żołnierze Napoleona w czasie wypraw do Egiptu często ulegali takim złudzeniom, a towarzyszący wyprawie fizyk i matematyk Monge, podał już wtedy należyte wyjaśnienie tego zjawiska. Gęstość warstw powietrza nad pustynią skutkiem ogrzania jest niezwykle mała i rośnie z wysokością, podczas gdy normalnie gęstość tychże maleje w miarę wznoszenia się w górę. Wiązki promieni załamują się więc w kierunku do prostopadłej padania; jeżeli nastąpi w górnych warstwach atmosfery ich odbicie, wracają na powierzchnię ziemi, dając w odległych miejscach obrazy, które odpowiednio do kierunku promieni padających do oczu, obserwator widzi unoszące się w powietrzu.
Warunki i sposoby powstawania f. m. są różne. Obserwujemy obrazy proste i odwrócone; czasami, zwłaszcza na morzu, horyzont wydaje się znacznie podniesiony, przedmioty odległe zwykle niewidoczne, bo ukryte pod horyzontem, stają się widzialne. Obrazy f. m. mogą być podwójne, jeden prosty, drugi odwrócony lub nawet wielokrotne. Obrazy zwodnicze spostrzegamy także w czasie jazdy balonem, aeroplanem. Gdybyśmy znali chwilowy rozkład gęstości w atmosferze, możnaby na podstawie praw optyki geometrycznej przewidzieć kiedy i gdzie obrazy zwodnicze wystąpią; ponieważ go nie znamy, wnioskujemy ze zjawisk f. m. o anomaljach w rozkładzie gęstości.